Á miðjum Reykjanesskaganum setja tveir móbergshryggir sterkan svip á landslagið. Þetta eru Núpshlíðarháls (einnig nefndur Vesturháls) og Sveifluháls. Þeir hafa hlaðist upp við sprungugos undir jökli. Að þessu sinni liggur leið okkar á Núpshlíðarháls við Trölladyngju en þar er landslag sem kemur á óvart.
Til að komast á þangað er beygt af Reykjanesbrautinni á mislægu gatnamótunum við Kúagerði. Þar er skilti sem vísar á Keili. Haldið er eftir línuveginum, beygt á hægri hönd og haldið eftir sama vegi og ekinn er þegar haldið er að Keili. Vegurinn er nokkuð grófur en fólksbílafær ef varlega er farið. Honum er fylgt eins langt og komist verður, fram hjá graslendinu á Höskuldarvöllum, beygt á hægri hönd til móts við sjálfa Trölladyngju og haldið áfram uns komið er að borstæði .
Þaðan liggur vegur upp hlíðina að öðru borstæði. Vert er að skoða og velta fyrir sér þessum ummerkjum eftir rannsóknarboranir HS Orku en þau eru dæmigerð fyrir það hvernig EKKI skal standa að borunum. Í stað þess að nýta neðra borstæðið var vaðið með jarðýtu nánast ofan í Sogalækinn og upp í gróna hlíðina til að gera nýtt borstæði. Auðvitað allt í „sátt við umhverfið“ svo vitnað sé í slagorð fyrirtækisins. Eða hitt þó heldur. Við blasir gríðarlegt sár mitt í gróinni hlíð.
Þrátt fyrir þessar misheppnuðu tilraunaboranir var svæðið sett í biðflokk í 2. áfanga rammaáætlunar því menn hafa hugsað sér að þjösnast þarna áfram með jarðborinn.
Ef gengið er upp hlíðina ofan við borstæðið blasið við gríðarlega fallegt og litríkt gil. Þetta eru Sog. litskrúðið skýrist af ummyndun bergs eftir jarðhita. Eftir gilsbotninum rennur lítill lækur, Sogalækur sem lætur lítið yfir sér en hefur þó afrekað það á löngum tíma að bera fram allan þann jarðveg sem nú þekur Höskuldarvelli. Hér er um að gera að rölta eftir hálsinum umhverfis Sogin og virða fyrir sér litadýrðina. Útsýnið í austurátt yfir Móhálsadal og að Sveifluhálsi skemmir heldur ekki fyrir. Hér er mikil náttúrufegurð sem eldvirknin hefur mótað. Eldvörp af öllum stærðum og gerðum beggja megin við hálsinn prýða þetta landslag.
Héðan er hægt að rölta eftir hálsinum í suðurátt að Grænavatni , sem er forn eldgígur, eða Spákonuvatni . Ekki er vitað við hvaða spákonu vatnið er kennt. Þetta er ekki gígvatn eins og flest vötnin á Reykjanesskaga heldur hefur það myndast á þann hátt að gos hefur orðið í dalverpi sem gengið hefur til suðurs og þar byggst upp gígur sem lokaði dalnum að norðan en bak við gíginn myndaðist vatnið.
Systurnar Trölladyngja og Grænadyngja setja svip sinn á landslagið. Sú fyrrnefnda er 375 metra há en Grænadyngja 400 metrar. Auðvelt er að ganga á þessi fjöll og þaðan er stórgott útsýni til allra átta. Hér er móbergið alls ráðandi og í Trölladyngju hefur fundist silfurberg. Hvorki Trölladyngja né Grænadyngja eru eiginlegar dyngjur í jarðfræðilegum skilningi, heldur mynduðust þær í gosi undir jökli – eins og Núpshlíðarhálsinn sem við stöndum á. Móbergið sem þær eru gerðar úr verður til þegar samanþjöppuð gosefni pressast undir fargi jökulsins, límast saman og verða að föstu bergi.
Móhálsadalurinn milli hálsanna tveggja er þakin hraunum úr Krýsuvíkureldum sem hófust 1151. Þá opnaðist 25 km löng gossprunga eftir endilöngum dalnum með miklu hraunrennsli sem náði til sjávar bæði sunnan og norðanmegin á Reykjanesskaganum. Norðanmegin heitir það Kapelluhraun og Ögmundarhraun að sunnanverðu. Sjá má gígana utan í móbergsfjöllunum.
Djúpavatn heitir vatnið neðan við hálsinn að austanverðu. Dýpsti hluti vatnsins er 16,7 m og er það líklega gígvatn. Nokkuð er af bleikju í vatninu en hún er fremur smá. Það var talið fisklaust þar til bleikju af Þingvallastofni var sleppt í það í kringum 1960. Vatnið og veiðihúsið hefur verið í umsjá Stangveiðifélags Hafnarfjarðar.
Þegar haldið er til baka niður slóðann frá efra borstæðinu blasir við einkar formfagur og allstór gígur á hægri hönd. Þetta er Sogagígur og vert er að staldra við og skoða hann. Innan í gígnum eru greinilegar mannvistarleifar. Þarna var Sogasel frá Kálfatjarnarhverfi og jafnvel Krýsuvík um tíma og eru tóftirnar í gígnum vitnisburður um horfna búsetuhætti. Fyrir vikið hefur gígurinn einnig verið nefndur Sogaselsgígur. Hann er mjög skjólgóður og hefur því verið góð selsstaða.
Gígurinn myndar fallega umgjörð um selið en þarna eru a.m.k þrjár tóftir og mjög heillegur og fallegur stekkur, hlaðinn utan í norðurhlið gígsins. Ein tóft til viðbótar er utan við gíginn.
Eins og þessi hæfilega langa gönguferð gefur til kynna býður þetta svæði upp á fallega og fjölbreytta náttúru, forvitnilega jarðfræði og sögu. Hér eru því miklir möguleikar til útvistar og náttúruupplifunar. Verði af frekari borunum á þessu svæði skulum við vona að þær beri ekki árangur.
Það verður þá alltjént hægt að nota borstæðin fyrir bílastæði nema HS Orka sjái sóma sinn í því að ganga almennilega frá eftir sig.
Texti og ljósmyndir: Ellert Grétarsson.
